In het beginstadium van dementie zijn patiënten zich soms bewust van de achteruitgang, leidend tot somberheid. Anderen verbergen het, door er omheen te praten of aandacht te vestigen op andere zaken (bijvoorbeeld onbegrepen lichamelijke klachten). Klachten die bij dementie kunnen optreden, ook afhankelijk van de aangedane gebieden in de hersenen:

• Geheugenstoornis: moeite opname nieuwe informatie (inprenting), opslag (kortetermijngeheugen) of terughalen informatie (langetermijngeheugen)
• Taalstoornis (afasie): woordvindstoornis, woorden door elkaar halen,
• Rekenstoornis (dyscalculie): moeite met rekenen
• Herkenningstoornis (agnosie): moeite met herkenning voorwerpen
• Handelingstoornis (apraxie): moeite met uitvoer handelingen
• Planningsstoornis: moeite met organiseren, abstract denken en uitvoeren
• Gedragsveranderingen: van somberheid en gebrek aan initiatief tot ontremd gedrag, agressie, angst, achterdocht, verlies normen en waarden (decorum verlies)
• Bijkomende klachten: Parkinson-verschijnselen, loopstoornissen, abnormale extra bewegingen

Er ontstaan toenemende beperkingen in het dagelijks functioneren.

Dementie ontstaat door verminderd functioneren van verbindingen in de hersenen. Vervolgens verliezen hersencellen hun functie. Soms verdwijnen ze. Het geheugen bevindt zich in het gehele brein, vooral voorin, de zijkanten (slaapkwabben) en in diepere gebieden. Deze gebieden zijn door netwerken met elkaar verbonden, zoals bij een telefooncentrale. Wanneer hersencellen in deze gebieden worden aangedaan, kunnen klachten ontstaan. Soms is dementie deels erfelijk, maar omgevingfactoren en leefstijl kunnen een rol spelen bij het eerder of later optreden van klachten. Soms is er een (deels) behandelbare oorzaak. Het is van groot belang te zoeken naar een dergelijke oorzaak.

• Somberheid, depressie
• Schildklieraandoeningen
• Vitaminetekorten (vitamine B12 bij maagproblemen, vitamine B1 bij alcoholisme)
• Alcoholisme
• Bijwerkingen van medicijnen (antiepileptica, antidepressiva, rustgevende middelen)
• Veelvuldige epileptische aanvallen
• Risicofactoren bij terugkerende beroertes
• Bepaalde neurologische aandoeningen (zoals verminderde circulatie hersenvochthydrocephalus-, hersentumor e.d.)

Er zijn diverse vormen van ‘indelingen’ van dementie: volgens de plaats in de hersenen, volgens de afwijkingen in de hersenen of aan de hand van de klachten. Dat kan verwarrend zijn. Het tempo waarmee dementie verergert, verschilt van patiënt tot patiënt. Die variatie ligt aan de mate van erfelijkheid, type dementie, leefstijlfactoren (roken, bewegen, geheugenactiviteiten) en andere omgevingsfactoren.

• Alzheimer dementie: verdwijnen hersencellen en neerslaan van abnormale eiwitten in de hersenen, soms erfelijke invloed. Diagnose gesteld door klinisch en neuropsychologisch onderzoek met technisch onderzoek (MRI scan hersenen) en onderzoek hersenvocht.
• Vasculaire dementie: verdwijnen van groepen hersencellen door kleine of grotere herseninfarcten met uiteindelijk geheugenproblemen. Risicofactoren zoals roken, suikerziekte, te hoog cholesterol, hoge bloeddruk, overgewicht, gebrek aan lichaamsbeweging spelen een rol. Dit proces is dus deels te voorkomen. Deze dementie is zeldzaam; meestal is het een mengvorm met Alzheimer.
• Lewy Body dementie: aanwezigheid van zogenaamde Lewy lichaampjes in de hersenen, met abnormale ophopingen van eiwit. Dit zien we ook in de hersenstam bij de ziekte van Parkinson. Mengvorm met Alzheimer komt vaak voor. Klachten zijn planning- en uitvoeringsstoornissen, visuele hallucinaties (beelden zien die er in werkelijkheid niet zijn) en Parkinson klachten.
• Frontotemporale dementie: vaker op jongere leeftijd (40-60 jaar), vooral het voorste gedeelte en de zijkanten van de hersenen aangedaan waarbij gedragsstoornissen, karakterveranderingen en taalproblemen voorop staan. Enkele erfelijke vormen. Soms komen deze patiënten terecht in de psychiatrie, zonder men denkt aan dementie….
• Syndroom van Korsakoff (Wernicke): ernstig beeld met geheugenstoornissen, verwardheid, onzeker lopen, soms ook abnormale oogbewegingen door vitamine B1 gebrek door langdurige alcoholinname en ondervoeding.
• Ziekte van Huntington: zeldzame, erfelijke hersenaandoening met gedragsveranderingen, ongewilde bewegingen en dementie. Als een ouder het verkeerde gen draagt dan is er een kans van 50% om het op een kind over te dragen.
• Ziekte van Creutzfeldt-Jakob: zeer zeldzame infectieziekte, waarbij ernstige hersenbeschadiging ontstaat door een infectieus eiwit (prion). Prion kan afkomstig zijn uit inname van menselijk weefsel of besmet rundvlees (BSE of ‘gekkekoeien’ ziekte).

Dementie is niet te stoppen of te genezen. Wat kan er wél gedaan worden?

• De gevolgen van dementie zijn te remmen met medicijnen, zodat de patiënt iets langer zelfstandig kan functioneren: acetylcholine-esterase-remmers (rivastigmine, galantamine) bij lichte/matige dementie en NMDA-antagonisten (memantine) bij matige/ernstige dementie. De reactie op medicijnen verschilt per patiënt. Bijwerkingen zijn met de nieuwere toedieningsvormen gering.
• Verder richt medicamenteuze behandeling van dementie zich in de praktijk vooral op de bestrijding van de symptomen van dementie: anti depressiva, anti epileptische middelen, kalmeringsmiddelen, slaapmiddelen en middelen tegen hallucinaties en wanen.
• Wanneer er sprake is van vasculaire dementie, richt de behandeling zich ook op het voorkomen van doorbloedingsstoornissen door behandeling van hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk, suikerziekte, stoppen met roken en andere risicofactoren.
• Het is bewezen dat actief bezig blijven een eventuele dementie kan vertragen. Lezen, spelletjes doen, regelmatig bewegen en sociale contacten onderhouden zijn doeltreffende activiteiten. Een vroegtijdige diagnose kan helpen om tijdig de juiste behandeling en ondersteuning te bieden.
• Regelmatig treedt bij dementie een vermindering op van de eetlust, met vermindering van smaak- en geur waarneming. Ondervoeding kan het gevolg zijn. Er zijn aanwijzingen dat een mediterraan dieet beschermt tegen Alzheimer: veel vis, gevogelte, olijfolie, fruit, noten en groenten.

Het belangrijkste is goede, passende zorg rond de patiënt met hulp van gezinsleden, familie en thuiszorg, bij voorkeur zo lang mogelijk in de eigen omgeving. Er kan gebruik worden gemaakt van dagbehandeling, om aanwezige geheugencapaciteiten te trainen, maar ook om de familie te ontlasten. Bij verdere verergering kan het uiteindelijk noodzakelijk zijn de patiënt te verhuizen naar een psychogeriatrisch verpleeghuis.